22نکته برای ایجاد عادت های مطلوب در انجام تکالیف دانش آموزان
نکتة ۱: زمان و مدت انجام تکلیف برای
دانش‌آموزان براساس تفاوت‌های فردی، دورة تحصیلی و شرایط مدرسه و معلم‌ها
متفاوت است. تعیین زمانی محدود و متناسب با شرایط، کمک می‌کند که از هشدار
دادن مکرر به آنها و عصبانیت بپرهیزید.
نکتة ۲: انجام تکلیف شب و آمادگی قبل و پس از درس، باید از همان سالهای
آغاز تحصیل، جای ثابتی در برنامة روزانه فرزندان شما داشته باشد. قدرت تمرکز در
افراد متفاوت است. هر کودکی تنها می‌تواند حواسش را برای لحظاتی جمع کند و فقط در
زمان محدودی روی موضوع تمرکز داشته باشد.
نکتة ۳: اینکه فرزند شما چه مدتی می‌تواند تمرکز داشته باشد تا
تکالیف خانه‌اش را انجام دهد، به سن و از همه مهم‌تر به شخصیت کلی او بستگی دارد.
بیشتر بچه‌هایی که با استراحت‌های کوتاه دو تا سه دقیقه‌ای که پس از هر
۱۰تا ۱۵ دقیقه به خود می‌دهند (مثلاً در این فاصله چیزی می‌نوشند، راه می‌روند
و...)، به طور شگفت‌آوری متمرکز می‌مانند.۱
بچه‌های ۶تا ۸ ساله، حداکثر ۴۰دقیقه؛ بچه‌های ۹
تا ۱۱ ساله، حداکثر ۶۰دقیقه و بچه‌های ۱۲ تا ۱۴ ساله،
حداکثر ۹۰ دقیقه می‌توانند تمرکز کنند. البته فرزندان بالای ۱۴ سال شما
بیشتر از این هم می‌توانند متمرکز باقی بمانند و این زمان به طور عادی برای انجام
تکالیف متداول یک شب کافی است. دقت کنید که استراحت‌های کوتاه، ضمن آن‌که می‌توانند
تنش‌زدایی کنند و به تمرکز بهتر بینجامند، نباید حواس را پرت کنند و مانع کارایی
مفید کودک شوند.
نکتة ۴: زمان یادگیری به سن و توانایی فردی کودک شما در سرعت نوشتن و
یادگیری در رشته‌ها و درس‌های گوناگون بستگی دارد. براساس پژوهش‌های انجام‌شده،
زمان‌های زیر با اندکی تفاوت، در بسیاری از جوامع دیده شده است:
* دانش‌آموزان پایه‌های اول و دوم: ۳۰ دقیقه یادگیری/
۱۵دقیقه وقفه/ ۲۰دقیقه یادگیری.
* دانش‌آموزان پایه‌های سوم و چهارم: ۴۵ دقیقه یادگیری/
۱۵دقیقه وقفه/ ۲۰دقیقه یادگیری.
* دانش‌آموزان پایه‌های پنجم وششم:۶۰دقیقه یادگیری/
۱۵دقیقهوقفه/ ۳۰دقیقه.یادگیری.
* دانش‌آموزانپایه‌های هفتم تا نهم:۶۰ دقیقه یادگیری/ ۱۵دقیقه
وقفه/ ۶۰دقیقه یادگیری.
البته امکان افزایش زمان برای پایه‌های بالاتر، براساس مداومت
و کسب تجربه‌های گوناگون وجود دارد.
نکتة ۵: حتماً زمان انجام تکالیف خانة فرزندتان را مشخص کنید و پس از
اینکه قسمت بیشتر تکالیف توسط او انجام شد، استراحت طولانی‌تری به مدت ۱۵دقیقه
برایش در نظر بگیرید. در هر صورت، طوری برنامه‌ریزی کنید که زمان زیادی صرف
انجام تکالیف خانه نشود. اینکه هر بعدازظهر کودک مجبور شود ساعت‌ها به دفتر و
کتاب خود بچسبد، باعث وحشت او می‌شود. این زمان زیاد، فقط به تلف کردن وقت و به
رؤیا فرو رفتن منجر می‌شود و دیگر، یادگیری حاصل نمی‌شود.
نکتة ۶: با یک آزمایش ساده و در ضمن سرگرم‌کننده، می‌توانید پی ببرید
که فرزند شما واقعاً به چه مقدار وقت برای انجام تکالیف معمولش نیاز دارد. قبل از
اینکه زمان جدید یادگیری را تعیین کنید، از فرزندتان بخواهید دو هفتۀ تمام این
نکات را یادداشت کند:
- فکر می‌کنی امروز در چه مدتی تکالیفت را انجام می‌دهی؟
- ساعت شروع تکلیف کی بود؟
- چند بار کارت را متوقف کردی؟ فکر می‌کنی در مجموع چند دقیقه
شد؟
- ساعت پایان تکالیف کی بود؟
اینکه کودک خود حدس بزند و حدسش را امتحان کند،
برای همۀ بچه‌ها بسیار سرگرم‌کننده است. یک اثر جانبی مثبت این کار، آن است که
احساس کودک از زمان، اصلاح می‌شود. همچنین بیشتر
وقت‌ها، تکلیف سریع‌تر انجام می‌شود و از همه مهم‌تر، پس از دو
هفته، شما میانگین تقریبی دقیقی دارید که می‌توانید طبق آن برنامه‌ریزی کنید.
نکتة ۷: دقت کنید که زمان انجام تکالیف شب و بازی فرزندتان را تعیین
کنید تا از سهل‌انگاری او جلوگیری شود و یادگیری و انجام تکالیف، حالت مسابقه پیدا
نکند.
نکتة ۸: به هر نحو ممکن، نگذارید فرزندتان روی میزش ساعت زنگ‌دار
بگذارد و احتمالاً پس از نیم ساعت با صدای زنگ ساعت از جا بپرد و برای استراحت
برود. بیشتر وقت‌ها، وقفه‌ها کاملاً خودبه‌خودی به وجود می‌آیند. این وقفه‌ها به
طور معمول بین کارهای گوناگون مانند نشستن، خواندن یا آموختن درس، با بروز عدم
تمرکز، خستگی یا تنش عضلانی به وجود می‌آید. همچنین وقتی کودک با انبوه غلط‌ها یا
مسائل حل‌نشده روبهرو می‌شود نیز، خودبهخود دچار وقفه می‌شود.
بسیاری از کودکان اصلاً نمی‌خواهند در حین انجام تکلیف،
وقفۀ طولانی داشته باشند، چون احساس می‌کنند که از فضای یادگیری خارج میشوند.
بعضی‌ها نیز بیش از ۲۰دقیقه تمرکز برای کار کردن را تحمل نمی‌کنند. به همین دلیل،
لازم است که زمان استراحت را برحسب احتیاج فرزندتان تعیین کنید.
نکتة ۹: بسیاری از بچه‌ها، وقفه‌های کوتاهی نیز برای فکر کردن یا
خیال‌بافی دارند. از این وقفه‌ها باید استفاده کرد. بیشتر وقت‌ها، فقط یک یا دو
دقیقه کافی است که فرزندتان دوباره سرحال بیاید. از این وقفه‌های کوچک خلاق
پشتیبانی کنید. مثل وقتی که کودک یک تکه سیب، چند تا آب‌نبات یا پاستیل و نوشیدنی
مورد علاقه‌اش را کنار گذاشته که آرام‌آرام بخورد، نشان می‌دهد که او می‌خواهد با
تمرکز کار کند. مزاحم او نشوید.
نکتة ۱۰: اگر فرزند شما زودتر از برنامه، تکالیفش را انجام دهد، یک
موفقیت فوق‌العاده به دست آورده‌اید. در این حال، اجازه دهید باز هم کتاب بخواند،
کیف مدرسه‌اش را مرتب کند یا نقاشی بکشد. بچه‌ها در این قبیل مواقع دل‌شان می‌خواهد
کاملاً آزاد باشند. در واقع وقتی کار روزانه‌اش را با موفقیت انجام داده است،
تعطیلی او آغاز شده و معلوم است که می‌تواند هر کاری، از جمله بازی بکند.
نکتة ۱۱: اگر فرزند شما تکلیفش را در زمان تعیین‌شده تمام نکرد، باید
کماکان بین ۱۰تا ۲۰ دقیقه (و در مورد بچه‌های پایه‌های بالاتر، حتی کمی
بیشتر) به کارش ادامه دهد. این اتفاق بیشتر موقعی رخ می‌دهد که انجام تکلیف،
توأم با یادگیری است و احتیاج به فکر کردن دارد. در این موارد، باید
کار اضافة کودک‌تان را با یک پاداش کوچک مثل یک خوراکی ساده همراهی کنید.
وقتی فرزندتان مدت زیادی با تکالیفش کلنجار رفت، به کمکش بروید و استراحتی به او
بدهید. اگر متوجه شدید که آن روز واقعاً تکالیفش زیاد است و از عهدة آن برنمی‌آید،
مجبور نیست کارش را تمام کند. یادداشت کوتاهی برای معلمش بنویسید و او را در جریان
بگذارید.
نکتة ۱۲: وقتی که فرزند شما مجبور باشد مثلاً پس از یک بیماری یا برای
امتحان روز بعد، بیشتر از قبل درس بخواند، اجازه دهید که حتماً پس از انجام تکالیف
و زمان درس خواندن، استراحتی نسبتاً طولانی کند که در آن مدت بتواند حسابی
تخلیه شود.
نکتة ۱۳: کتاب‌های داستانی، کمیک‌استریپ، شعر و سایر علائق شخصی کودک‌تان
را از او دریغ نکنید. هیچ وقت فرزندتان را مجبور نکنید که به جای خواندن کتاب
کارتونی یا پلیسی که دوست دارد، شب‌ها هم کتاب‌های درسی‌اش را بخواند.
نکتة ۱۴: رسم‌ها و عادت‌های خاص خانوادة شما مثل زمان خوردن شام، وقت
آمدن پدر، زمان خواب و... می‌توانند در انجام اثربخش تکالیف و فعالیت‌های
یادگیری فرزندتان مؤثر باشند. سعی کنید ثابت ماندن این زمان‌ها را جدی بگیرید و
سایر برنامه‌های خودتان را با آنها هماهنگ کنید.
نکتة ۱۵: وقتی هر روز سر ساعت یک‌ونیم بعدازظهر ناهار می‌خوریم، خودبهخود
در این ساعت اشتهای خوردن پیدا می‌کنیم. این موضوع تقریباً کمتر به این ربط دارد
که حالا واقعاً بدن ما به غذا احتیاج دارد یا نه. همچنین وقتی سعی می‌کنید که هر
روز صبح‌ها، سر ساعت شش‌ونیم، یک ربع در بوستان محل‌تان بدوید، اول به ساعت زنگ‌دار
و سپس به نظم و مداومتی شدید نیاز دارید. ولی به‌تدریج، این کار به صورت احتیاج
در می‌آید، شما به طور خودکار بیدار می‌شوید و می‌خواهید هر چه سریع‌تر بیرون
بروید و در هوای روح‌بخش بوستان بدوید.
از قدرت عادت‌ها در کارهای مربوط به فرزندتان
نیز استفاده کنید. با فرزندتان قرار بگذارید که هر روز در مدت زمان معینی، تکالیفش
را انجام دهد و به او کمک کنید این زمان را حفظ کند. پس از چند هفته مداومت، فرزند
شما دیگر کوچک‌ترین مشکلی با این برنامه نخواهد داشت و دلش خواهد خواست مثلاً سر
ساعت ۴ بعدازظهر، سروقت تکالیفش برود.
نکتة ۱۶: قبل از آن‌که با کودک‌تان بنشینید و قاعدة جدیدی برای انجام
تکلیف‌های او پیدا کنید، اول باید خودتان به طور دقیق بدانید که چه می‌خواهید و
چرا می‌خواهید؟
فهرستی از دلایلی را که می‌خواهید در طول یک
هفته وضعیت فعلی را تغییر دهید، بنویسید. در این فهرست می‌توان این موارد را ذکر
کرد:
من می‌خواهم کودکم یک برنامۀ زمانی برای انجام
تکالیفش داشته باشد، زیرا:
* پس از آن، در مدرسه وضعیت درسی بهتری خواهد داشت.
* لذت بیشتری از یادگیری خواهد برد.
* از این موش و گربه‌بازی و دعوای دائمی خسته شده‌ام.
* باعث شده است در برنامة زمانی افراد دیگر خانواده،
آشفتگی به وجود بیاید.
* می‌ترسم که فرزندم امسال قبول نشود یا به شرایط مطلوبی
از یادگیری دست پیدا نکند.
* گمان می‌کنم که فرزندم بی‌نظم است و به انضباط بیشتری
نیاز دارد.
* دنبال زمانی می‌گردم که لااقل عصرها، بتوانم اوقات
فراغتی برای خانواده‌ام دست‌وپا کنم.
* ... .
این فهرست مهم است، چون می‌توانید اگر واقعاً خواستار تغییری
هستید، با فرزندتان بحث کنید.
نکتة ۱۷: اگر مدت‌هاست که چگونگی انجام تکالیف شب توسط فرزندتان به
موضوع پیچیده‌ای در خانوادۀ شما تبدیل شده است، برای عوض کردن عادت‌های قدیمی به
وقت احتیاج دارید و باید با احتیاط این کار را انجام دهید. حتی اگر کاری سخت به
نظر برسد، گاهی لازم است مدتی از تلاش برای تغییر وضعیت دست بردارید و اجازه
دهید اوضاع به شرایط آرامش باز گردد. بعد از این مدت می‌توانید به روشهای دیگر
بیندیشید و در صورت لزوم از مشورت افراد صاحب‌نظر استفاده کنید.
نکتة ۱۸: در نظر داشته باشید که مدرسه، تکلیف شب و یادگیری، اول از همه
جزو حیطة زندگی فرزند شماست. به همین دلیل هم، خود او باید بتواند تعیین کند که چه
زمانی مایل است انجام آن را به عهده بگیرد، ولی اجازه ندهید کودک‌تان بیش از حد در
تصمیم‌گیری آزاد باشد. برای او روشن کنید که هر روز ساعت مشخصی به انجام تکالیف و
یادگیری اختصاص می‌یابد و او باید خودش را با این برنامه تطبیق دهد. شما هم می‌توانید
برحسب سن فرزندتان، خواسته‌های او را کم‌وبیش رعایت کنید. بنابراین، در یک زمان
مناسب، مثلاً در یکی از روزهای تعطیلات آخر هفته، با فرزندتان بنشینید و دربارة
برنامه‌های جدیدی که برای سامان‌دهی تکالیفش در ذهن دارید، با او گفت‌‌وگو کنید.
نکتة ۱۹: بهترین زمان برای شروعی تازه در نگرش به چگونگی انجام تکالیف
را پیدا کنید. برای اینکه کسی روی برنامة جدیدی که برای یادگیری مؤثرتر باشد، کار
کند، علاوه بر مقداری وقت، به انگیزة مثبتی که بتواند آن را به خوبی اجرا کند، نیز
نیاز دارد. طبیعی است که بهترین شرایط، آغاز یک سال تحصیلی جدید، پایان یک
تعطیلات، روز تولد یا یک تغییر قابل توجه مانند رفتن به سر کار جدید، منزل جدید، تغییر
دکوراسیون اتاق و... باشد. مهم این است که تغییر در عادت‌های انجام تکالیف را با
یک تغییر مثبت دیگر همراه سازید.
نکتة ۲۰: اگر به هر دلیلی لازم باشد برای امور درسی و انجام تکالیف
فرزندتان برنامه‌ریزی کنید، به هیچ‌وجه این کار را به صورت اجباری انجام ندهید،
زیرا ضمانت اجرایی نخواهد داشت. باید شرایطی پیش بیاید که فرزندتان خودش نسبت به
برنامه‌ریزی احساس نیاز کند و برای چنین کاری پیش‌قدم شود.
در اقدام عملی برای برنامه‌ریزی هم، سعی کنید
فقط نقش راهنما داشته باشید. راهنمایی شما زمانی مؤثرتر خواهد بود که:
اول- منطقی رفتار کنید و برنامه را به صورت مجموعه‌ای از
فعالیت‌های زیاد و جزیی درنیاورید.
دوم- مراقب رفتارهای احساسی و هیجانی فرزندتان باشید.
به طور معمول، کودکان و به‌خصوص نوجوانان در آغاز برنامه‌ریزی
بسیار پرشور و با انرژی وارد گود میشوند، ولی این رویه چندان طول نمی‌کشد.
نکتة ۲۱: تجربه ثابت کرده است، غالباً کسانی که به جز امور مدرسه و
تحصیل، در سایر موارد نیز مسئولیت‌هایی را بر عهده دارند، نسبت به افرادی که در
چنین شرایطی قرار ندارند، به مراتب بهتر از عهدة انجام وظایف‌شان برمی‌آیند. به
این ترتیب، خوب است مسئولیت انجام برخی امور را به فرزندتان بسپارید. برای این کار
بهتر است فهرستی از کارهایی را که او می‌تواند انجام دهد، در اختیارش قرار دهید و
از او بخواهید کاری را که بیشتر به آن علاقه‌مند است، انتخاب کند. سپس شرایط انجام
کار و انتظارات خود را از او بازگو کنید و جزییات آن را شرح دهید. به این ترتیب می‌توانید
امیدوار باشید که او با انجام وظیفۀ تازه‌اش (هر چند بسیار ساده و معمولی و مانند
جمع کردن وسایل شام از سرمیز باشد) مسئولیت‌پذیری بیشتری پیدا کند.
نکتة ۲۲: گاهی بد نیست برای پیدا کردن راه‌حل مشکل انجام ندادن تکلیف
فرزندتان، او را محور مشاوره قرار دهید و بپرسید چرا در این مورد بی‌اعتناست. برای
این کار، سؤالات ساده‌ای بیان کنید. مثلاً بپرسید آیا تو هم فکر می‌کنی که ما در
مورد انجام ندادن تکلیف تو مشکلی داریم؟ فکر می‌کنی چرا این مشکل وجود دارد؟ اگر
با سکوت او روبهرو شدید، مثال‌هایی را به شکل کوتاه و مستقیم ذکر کنید. مثلاً
بگویید چنین مشکلی ممکن است به خاطر سخت بودن تکلیف باشد، شاید هم تو علاقه‌ای به
آن در خودت احساس نکردی؟! ممکن است مشکلی در مدرسه داشته باشی؟ شاید هم من مزاحم
تو هستم؟!
چنین گفت‌‌وگوهایی، اغلب به ایجاد پل‌های
ارتباطی بیشتر بین شما منجر و نیز باعث می‌شود فرزندتان در مقابل تصمیم‌های جدید
مقاومت نکند.
پا‌نوشت:
۱. دو شیوة مطالعه و یادگیری وجود دارد: متــــــــــراکم و فاصــــــــله‌دار. در شیوة متراکم، فرد وقتی شروع به
مطالعه می‌کند، تا زمانی که فرصت دارد. پیش می‌رود و استراحتی برای خود در نظر نمی‌گیرد.
اما فرد در شیوة فاصله‌دار، زمان‌هایی برای مطالعه و زمان‌هایی نیز برای استراحت
در نظر می‌گیرد. مثلاً اگر ۳ساعت وقت دارد، بعد از هر مطالعة ۶۰-۵۰دقیقه‌ای یک
فرصت ۱۵ دقیقه‌ای به خود می‌دهد. البته نسبت بین زمان‌های مطالعه و استراحت
بستگی به دورة آموزشی و ویژگی‌های فردی دانش‌آموزان دارد. بیشتر دانش‌آموزان ایرانی در مطالعه و یادگیری به روشهای متراکم عادت
دارند.
