روانشناسی دیکته نویسی
با تاکید بر درمان مشکلات (دیکته نویسی) دانش آموزان مقطع ابتدایی
مقدمه: املا بخشی از برنامه آموزشی است که در آن خلاقیت مطرح نیست بلکه تنها یک نمونه ویا ترتیب حروف آن مد نظر است.
املای یک کلمه بسیار مشکل تراز خواندن آن کلمه است چرا که باز شناسی یک کلمه چاپی، یک عمل کد برگردانی است لذا بعضی از کودکانی که در خواندن ضعیف هستند، در املا نویسی هم دچار مشکل می باشند.نوشتن املا مستلزم تواناییها وخرده مهارتهای بسیاری است.دانش آموز قبل از هر چیز باید قادر به خواندن کلمه باشد.حافظه حرکتی نیز عاملی در املا محسوب می شود.یعنی شخصی که برای بار دوم کلمه- ای رامی نویسد، باید اعمال حرکتی آن کلمه را بخاطر آورد.
انواع اشتباهاتی که کودک در املا نویسی مرتکب می شود از یک نوع نیستند تا بتوان با اتخاذ یک روش،همه آن اشتباهات را از بین برد.دراینجا به تجزیه وتحلیل انواع غلط های املایی می پردازیم:
انواع مشکلات
1-ضعف دقّت: (دقت یعنی تمرکز کافی بر کاری جهت جایدهی آن درمغز)
-حذف یا اضافه کردن نقطه .مثال:بازار=بارار رفت=رقت
-حذف یا اضافه کردن دندانه : سیب=سسیب
-حذف یااضافه کردن سرکش : کار=گار قشنگ=قشنک
-حذف یا اضافه کردن تشدید: بنّا=بنا کتاب-کتّاب
-حذف یا اضافه کردن یک صدا: رفت=رفته باران=بارن
روشهای درمانی
۱- دو تصویر را که شبیه به هم هستند ولی در جزئیات کمی با هم متفاوتند را در اختیار کودک قرار دهید و از او بخواهید تفاوتها و تشابهات آنها را بیان کند.
۲-کارتی را تهیه کنیدو کلمه مورد نظر را روی آن نوشته و برخی حروف آن را حذف کنید تا کودک حروف حذفی را بنویسد. مانند: مادر ما.... ماد...
۳-تصحیح دیکته توسط دانش آموز روش موثری است.
2-ضعف حافظه دیداری: کودک به خوبی قادرنیست تصویر حرف مورد نظر رابه خاطر آورد.ودر نتیجه در صداها وحروفی که صدا وتلفظ آنها مثل هم است دچارمشکل می باشد
مثل: انواع (ث-س-ص)- ثریا=سریا صدا=سدا
-انواع (ت-ط) طوطی=توتی حتّی=حطّا
-انواع ( اِ - - ﻪ) اِمام= عِمام عِلّت=اِلّت
-انواع ( ح- ﻬ ) خوش حال=خوش هال همیشه=حمیشه
-انواع (ز-ض-ظ-ذ) مریض=مریز ناظم=ناضم گذشته=گزشته
-انواع(غ-ق) ورق=ورغ کاغذ=کاقز
روشهای درمانی
۱-چند شکل و یا چند وسیله به کودک نشان داده و سپس پنهان کنید.واز کودک بپرسید نام وسایل را بگوید.
۲-چند وسیله و یا کارت را مرتب نمایید و در حضور کودک ترتیب آنها را به هم بزنید و از کودک بخواهید آنان را مانند قبل مرتب کند.
۳-تصویری را به کودک نشان داده و سپس بردارید و از کودک بخواهید جزئئات تصویر دیده شده را بیان کند.
۴- بر روی یک کارت واژه های هم خانواده را بنویسید تا کودک ببیند(مانند: نظر-ناظر-منظور-منظره-نظارت)
۵-کلمه صحیح را بصورت درشت بنویسید تا کودک با انگشتش آن املای آن را در هوا بنویسد.
3-ضعف حافظه شنیداری: کودک شنیده هارا به یاد نمی آورد وبرخی از کلمات را جا می اندازد(جا اندازی کلمات یا جمله ها به دو دلیل صورت می گیرد:1 -ضعف حافظه شنوایی 2-کند نویسی)
روشهای درمانی
۱-در ابتدا ۲ یا ۳ کلمه بگویید و از کودک بخواهید آنها را بعد از شنیدن تکرار کند.سپس تعداد کلمات را بیشتر کنید.
۲-یک جمله و سپس چند جمله بگویید و از کودک بخواهید آنها را تکرار کند.
۳-چند دستور به کودک بدهید و از او بخواهید آناه را به ترتیب اجرا کند.
4-ضعف توالی دیداری: دانش آموز ترتیب نوشتن صداها را به یاد نمی آورد. مثال:مادر=مارد درخت=ردخت دارد=دادر
روشهای درمانی
۱-حرکاتی ورزشی انجام دهید واز کودک بخواهید آنها را به ترتیب اجرا کند.
۲-از کودک بخواهید حروف نوشته شده را از راست به چپ بگوید.
۳-روی یک کارت ۴-۳ کلمه بنویسید تا کودک ببیند سپس از او بخواهید که حروفی را که دیده است به ترتیب بیان کند.
5-تعویض کلمه: دانش آموز کلمه را به دلخواه خود عوض می کند.(خواندن بهترین روش درمان است)
مثال: رفت= گرفت
6-مصطلح نویسی: دانش آموز به جای کلمه مورد نظر،اصطلاحی را که بین مردم رایج است می نویسد(اصطلاحاَبه زبان محاوره ای می نویسد).درمان:بر خواندن و تلفظ کلمات تاکید شود.
مثال: تلفن=تیلیفون
7-ضعف حساسیت شنیداری: کودک درشنیدن صداهای هم وزن حساس نیست (صداهای هم وزن را با هم اشتباه می گیرد و یا صداهای آخربرخی ازکلمات را حذف می کند(مثال:صبح= صب رفتند=رفتن)
صداهای هم وزن:
مثال: (ج-ژ) ژاله=جاله پژمرده=پجمرده
مثال: (گ-ق) انقلاب=انگلاب
مثال: (ت-د) رفت=رفد
مثال: (ف-و) تلویزیون=تلفزیون
مثال: (ک-ت) سکوت=ستوت
مثال) :ن-م) انبار=امبار
مثال: (ب-و) مسواک=مسباک
روشهای درمانی
۱- از کارت تصاویر و نوار صداها استفاده شود وکودک می بایستی صدایی را که شنیده ، تصویرش را هم پیدا کند.
۲-چشم کودک را ببندید و از دیگران بخواهید او را صدا بزنند سپس کودک باید نام آن فرد را بگوید.
۳-جهت تقویت حساسیت شنوایی از بلند کردن صدای رادیو و تلویزیون پرهیز کنید.
۴-چند کلمه یکسان و متفاوت بگویید واز کودک بخواهید به شما بگوید که آیا کلماتی را که شنیده شبیه هم هستند یا نه.مانند: کار-کار جارو-پارو شیب-سیب
8-قرینه نویسی: سرعت عمل کودک زیاد است ولی برعکس می نویسد.( می بایستی با کودک جهت یابی کار شود).
9-تمیز یا تشخیص بینایی: کودک در ادراک ریزه کاریها وجزییات کلمه ای که به خاطر سپرده، دچار مشکل می باشد.
مثال: تبر=بتر روز=زور دوش=دوس خانه=جانه
روشهای درمانی
۱-چند شکل مشابه و یک شکل متفاوت رسم کنید و از کودک بخواهید دور شکلی که با بقیه متفاوت است خط بکشد. مثال: 
۲-نمونه حروف سمت راست را از بین حروف سمت چپ پیدا کند.مثال: ل= م-ن-ل-ف
۳-نمونه کلمه سمت راست را از بین کلمات سمت چپ پیدا کند.
مثال: است= دوست-بست-است-هست
۴-حروف را درجهات مختلف روی کارت بنویسید و از کودک بخواهید حرف مشخصی را پیدا کند.
۵- شکلهای مختلف هندسی را تکمیل کند.
۶-یک روزنامه و یا متن در اختیار کودک قر ار دهید و از او بخواهید حرف خاصی را پیدا کند(مثلا صدای ق را در متن پیدا کند).
10-نارسا نویسی: دانش آموز،کلمه را بدخط،کمرنگ یا پررنگ، ولی درست می نویسد.این حالت اغلب با اختلال درکارکرد سیستم عصبی صورت می گیرد ونشان می دهد که کودک در انجام اعمال حرکتی مورد نیاز برای نوشتن ضعیف یا ناتوان است.
روشهای درمانی
۱-کودک می بایستی روی وایت برد نقاشی کند.
۲-ارتفاع میز با قد کودک متناسب باشد.
۳-نحوه مداد گرفتن کودک صحیح باشد.
۴-از مداد باریکتر استفاده شود.
۵-از کودک بخواهید روزنامه باطله مچاله کند.
۶-شکلهای مختلف را با قیچی ببرد.
۷-نقطه چین ها را کامل کند.
۸- با خمیر بازی شکلهای مختلف بسازد.
11-وارونه نویسی: به ندرت اتفاق می افتد. اگر در سنین قبل ازدبستان صورت گیرد وحتّی درکلاس اول دبستان زیاد وپی در پی تکرار شود امری طبیعی است. اما اگر با گذشت چند ماه از سالتحصیلی رخ دهد نیاز به درمان آموزشی دارد.
روشهای درمانی
۱-آموزش تن آگاهی(کودک اعضای بدن را بشناسدو آنها را حرکت دهد: دست چپ و پای راست-گوش راست و چشم چپ را همزمان ببندد و...)
۲-تقویت جهت یابی(بالا-پایین-چپ-راست و...)
۳-از پازل آدمک جهت شناخت اعضای بدن استفاده کند.
12-مشکلات آموزشی: چنانچه دانش آموز از آموزش کافی برخوردار نشود مرتکب این اشتباهات املایی می شود: (شده=شوده امیر المومنین=امیرلمومنین
بندگان=بنده گان و...) .این مشکل به روش تدریس معلم بر می گردد.
-دانش آموز استثناﺋات را رعایت نمی کند . (خوا-اُ-)مثال:خواهر=خاهر خوراک=خُراک خُروس=خوروس
-سرهم نویسی(طبق دستور العمل دیکته)
-جدانویسی(طبق دستور العمل دیکته)
-اشکال درنوشتن صدای: اِ ِ خانه=خانِ خسته=خستِ اِمام=عِمام
- تنوین : حتماَ=حتمن مثلاَ=مثلن
روشهای درمانی
۱-کار در زمینه استثنائات(خوا-و...) پر کردن کلمات خالی که صدای (خوا) دارند توسط دانش آموز-این صدا بوسیله نقطه چین نوشته شده تا دانش آموزان آن را پر رنگ کنند -جمله سازی با کلماتی که صدای(خوا) دارند-پیدا کردن کلماتی که صدای(خوا) دارند در متن های مختلف از جمله روزنامه و...-نوشتن کلمات مختلف که این صدا را دارند مانند: خواستن-خواهش-خواستگاری-خوابیدن-تخت خواب و...-نشان دادن تصاویری که در آنها صدای (خوا) تلفظ می شود مانند: تخت خواب-خواهر-خواستگاری-و...)
۲-کار در زمینه صداهای ربط ( تکرار و تمرین-بر تلفظ صحیح تاکید شود- کلمات در متن پیدا شوند-جمله سازی شود-و...)
۳-کار در زمینه ه آخر کلمات:(چسبان و غیر چسبان).مانند تمرین بالا انجام شود
۴-رفع اشکالات مصطلح نویسی.( نوشتن صحیح کلمات -تاکید بر تلفظ آنها-جمله سازی و...)
********************************************************
راهکارهایی جهت تقویت مشکلات دیکته نویسی
*تصحیح دیکته سایر دانش آموزان .
*نقطه گذاری ،سرکش گذاری،تشدید گذاری و دندانه گذاری برای کلماتی که توسط معلم نوشته می شود.
*رنگ آمیزی،نقاشی،وصل نقطه چین.
*کامل کردن کلمات ناقص.
*پیدا کردن کلمه صحیح از بین چند کلمه که غلط نوشته می شوند.
*تمرینات ماز،پازل، حل معما، پیدا کردن تفاوتها و تشابهات تصاویر.
*سایر بازیهای فکری.
*چند تصویر به کودک نشان داده شود و سپس تصاویر پنهان شوند و از وی خواسته شود که نام آنها را بگوید.
